Izborni sistem bi se mogao definisati kao skup pravila i metoda čije propisivanje za cilj ima omogućavanje najefikasnijeg i najtačnijeg ostvarivanja politkke volje građana kroz izborni proces. Što se Srbije tiče, prvi lokalni višestranački izbori u Srbiji održani su 1992. godine, a od tada do danas održano je još 10 izbora ovog tipa. izborni sistem je do 1996. godine bio dvokružni večinski, a nakon toga, jednokružni većinski (2000. godine). Po oba sistema opštine su bila podeljene na izborne jedinlce, ali je kod jednokružnog večinskog izabran onaj kandidat koji je dobio najviše glasova prilikom prvog i jedinog glasanja, dok su kod dvokružnog večinskog dva kandidata sa največim brojem glasova prolazila u drugi izborni krug, a madat je dobijao kandidat sa većinom osvojenlh glasova. Počev od 2002. godine, sve do danas, u primeni je proporcionalni sistem, a najjednostavnije rečeno, radi se o sistemu u kome podnosioci predlažu liste kandidata, sa kojih se po redosledu dodeljuju odbornički mandati, pod uslovom da su prešle izborni cenzus, a čiji se broj određuje s obzirom na procenat osvojenih glasova birača.
Većinski sistem
Jedan od sistema koji kod nas nikada nije bio važeći, a verovatno ni u teoretskom razmatranju, je jednokružni većinski sistem sa opštinom kao jednom izbornom jedinicom. Ovaj način izbora najsličniji je jednokružnom većinskom izbornom sistemu sa tom razlikom što opština nije podeljena na izborne jedinice.Tako svaki birač ima mogućnost da glasa za svakog kandidata koji je predložen sa teritorije cele opštine i od strane svih izbornih lista. Izabrani su kandidati koji su dobill najveći broj glasova na teritoriji cele opštine. Primera radi, jedan birač može glasati za četiri kandidata SNS-a, dva kandidata SPS-a, jednog kandidata DS-a i 6 nezavisnih kandidata, Jer baš o njima ima najpozitivniji stav, bez obzira na političku pripadnost ili neke druge osobine. U slučaju potrebe, vrlo jednostavno je rešivo pltanje pozitivne polne diskriminacije na taj način što bi se popunjavao maksimalno moguć broj odbornika više zastupljenog pola, a onda bi se praktično formirala paralelna lista pripadnika manje zastupljenog pola sa koje bi se birali odbornlci, po broju osvojenih glasova do ispunjenja minimalne neophodne kvote. Zbog svega navedenog, smatram da se radi o sistemu koji ima niz prednosti u odnosu na druge sisteme:
Prednosti
Jasno je da se na ovaj način favorizuju najbolji kandidati iz jedne opštine. Stranke u tom smislu gube na značaju, dolazi do decentralizacije, a na značaju dobijaju pojedinci sa integritetom, poznati i cenjeni u svojim sredinama. Za razliku od proporcionalnog sistema čiji je prateći efekat depersonalizacija, kod svih vrsta većinskih slstema izbora (pa i kod ovog) do izražaja dolaze lični kvaliteti kandidata i njihov odnos prema biračima. Smatram da ne postoji bolji način za jačanje lokalnog parlamenta i davanje na značaju istom. Stvara se jak parlament, sa punim legitimitetom kojl nadalje blra sve ostale organe. Blraču se omogučava najveća sloboda jer on može glasati za kandidate sa više izbornih lista, lli samostalne kanditate i to za toliko kandidata koliko se i bira na izborima. Na ovaj način utlče se na razvoj demokratije, jer se birači pozivaju da učestvuju u izborima, a za to uvek imaju više motiva, jer ih poziva više kandidata za koje žele da glasaju, što generalno može uticati na povećanje izlaznosti i interesovanje kada su ovi izbori u pitanju. Kandidati se mogu direktno obračati svim biračima, što nadalje uzrokuje i da, nakon izbora birač za razliku od jednokružnog večinskog sistema, ukoliko treba da izloži neki svoj problem političkom predstavniku, to može učiniti, ne samo prema onome ko je iz njegove izborne jedlnlce. več i prema svim drugim (jer su praktično svi sa njegove teritorije). Ako uzmemo u obzir da je na najnižem nivou direktna interakcija između građana i političkih predstavnika od posebnog značaja, dolazimo do zaključka da ovaj sistem i u tom delu ima značajne prednosti.
Nedostaci
Na prvom mestu treba istaći da je u tehničkom smislu, ovaj izborni sistem teško sprovodljiv. Uzmimo za primer opštinu u kojoj se bira 30 odbornika, u kojoj postoji 10 većih grupacija – to bi značilo da glasački listić treba da sadrži 300 imena. Ovaj problem se delimično može prevazići na razllćite načine, a jedan od njih je propisivanje strožijih uslova za kandidovanje i smanjenje broja odbornika. Ono što takođe može uticati na minorizaciju ovog problema jeste individualna priprema birača za sam čin glasanja, kako bi efikasno popunjavali glasaćki listić. Iz navedenog razloga ovaj sistem je neprimenljiv na neke druge izbore i širu teritoriju, odnosno vrlo bitno je da opštine ne budu prevelike, več područja u kojima građane vezuju zajednički interesi, ciljevi i među kojima postoji veza. Takođe, primenom ovog sistema može doći do slabe teritorijalne pokrivenosti različitih mesta, odnosno svi odbornici mogu biti iz jednog dela opštine, a da drugi delovi nemaju svoje predstavnike. Ova činjenica takođe ne bi trebalo da pričinjava veći problem, ukoliko je opština kompaktna celina u kojoj se većina Ijudi poznaje i politički predstavnici deluju u zajedničkim interesima koji su povezani. Nadalje treba napomenuti da ovaj sistem može biti daleko nepravedan kada je u pitanju raspodela mandata -teoretski može se dogoditi da jedna od opcija ima i 30% glasova, a da nema nijedno mesto u parlamentu. Na kraju, s obzirom da može doći do velike “šarenolikosti parlamenta”, to može stvoriti i probleme kod formiranja skupštinske većine.
Ovaj sistem može biti daleko nepravedan kada je u pitanju raspodela mandata – teoretski može se dogoditi da jedna od opcija ima i 30 posto glasova, a da nema nijedno mesto u parlamentu.
Van fokusa
Imajuči u vidu aktuelnu politićku situaciju i primedbe na izborni proces, čini se da je rasprava o izbornom zakonu u delu koji govori o izbornom sistemu kod nas, daleko od “dnevnog reda”. Dokle god se primedbe dela stranaka kreću od toga da ovde uopšte nema izbora, jasno je zašto je izborni sistem van svakog fokusa. Pored navedenog utisak je i da i kada politićke stranke razmatraju promenu sistema, kao prioritetni zadatak postavljaju projekciju svojih izbornih rezultata, odnosno ono što bi njima odgovaralo u političkom smislu, pre nego tome koliko se kvalitetno izborna volja prenosi u parlament. Međutim, ova tema će u pogodnom trenutku morati da bude rešavana u jedinstvenom postupku, odnosno primena zakona (koja je trenutni prioritet) moraće da prati i to kakav zakon će se primenjivati. Ukoliko je dugoročno gledano tendencija uvećanja ingerencija lokalne samouprave nesporna, shvatićemo da ona postaje od suštinskog značaja jer građanima omogućava da drastično menjaju kvalitet svog života. Pored navedenog dobar izborni zakon motiviše kvalitetne pojedlnce da se bave politikom, olakšava donošenje najboljih odluka, “sprema” kadrove za više nivoe politike, ali i ostvaruje niz drugih prednosti, kao što je i to da se u državama u kojima je praksa da se oni drže odvojeno od drugih izbora (što kod nas uglavnom nije slučaj), koriste kao presek o stanju biračkog tela ili najava promena. Iz svih navedenih razloga, smatram da je za pozitivne promene uvek pravi trenutak, a da ovaj zakon donosi suštinsku promenu od izuzetne važnostl za preokretanje tokova koji prate lokalne izbore (između ostalog i slabu izlaznost koja je rezultat nezainteresovanosti birača) jer – najveća mera demokratije ne znači najveću meru slobode, ni najveću mero jednakosti, već najveću meru učešća.
Tekst je nastao u okviru projekta Otvorena vrata pravosuđa
Tekst je objavljen u dnevnom listu Danas.
Piše: Nikola Nasković –
